برای احداث یک سازه بتن آرمه، باید بتن خمیری در قالب بتن ریخته شود تا پس از پر کردن تمام حجم قالب فلزی بتن و سفت شدن، به شکل لازم در آید. از مهمترین گامها در احداث سازه‌های بتنی, انجام قالب‌بندی است. به همین دلیل باید مجری و پیمانکار سازه‌های بتنی کاملا در جریان امور مربوط به قالب‌بندی، از وسایل گرفته تا مشخصات و رواداریهای ابعاد و روشهای اجرایی قرار داشته باشند.
پس از استقرار قالب بتن در محل مربوطه باید از آنها کاملاً بازدید نموده و درزهایی که احتمالا باعث بیرون زدن شیره بتن خواهند شد، گرفته شوند.
پایداری از مهمترین خصوصیاتی است که باید در قالب‌بندی رعایت شود. کافی نبودن مهاربندی پایه‌ها و یا مهاربندی افقی سکوها, عدم تنظیم تعادل افقی بتن‌ریزی که منجر به پر شدن یک قسمت از قالب بتن , و خالی ماندن قسمت دیگر می‌شود، کف نامناسب در زیر قالب شالوده و یا زیر پایه‌ها، عدم حضور کارگران ماهر، خوب نبستن قطعات قالب بتون به یکدیگر، در نظر نگرفتن بارهای زنده و مرده وارده به قالب فلزی بتن و لغزش لایه خاک مجاور قالب و غیره می‌توانند باعث خرابی قالب بتن گردند.
تدارکات مربوط به قالب بتون ها
قبل از بتن‌ریزی باید نسبت به قالب های در تماس با بتن نما، توجه کافی مبذول داشت. درز بین تخته‌ها و درز بازشوهایی که در قالب فلزی ایجاد شده‌اند, باید کاملا آب‌بندی شوند تا شیره بتن از درزها بیرون نزند (شکلهای ۱ و ۲). باید از حرکت قالب بتن از جای خود و نیز حرکت اجزای قالب بتون نسبت به یکدیگر جلوگیری بعمل آید. باید برای برداشتن قطعاتی که برای حفظ فاصله تخته‌های دو وجه مقابل هم قالب بتن بکار می‌روند (تخته اندازه‌ها)، تدابیر لازم اتخاذ گردد تا این قطعات درون بتن نمانند. باید به نحوی قرار داده شوند که پس از برداشتن قالب فلزی و بریدن آنها حتی المقدور کمترین اثر روی بتن باقی بماند.
تراز و شاغولی بودن قالب بتن ها باید در حین بتن ریزی بهم بخورد. به این منظور گاه با ریسمان بندی بین نقاط مرجعی که به قالب بتن متصل نیستند, از حفظ وضعیت قالب بتون اطمینان بعمل می‌آید. تمام قطعاتی که به قالب بتن بسته می‌شوند باید کاملا محکم شوند تا لرزاندن بتن باعث شل شدن قالب بتون نشود. برای تسهیل کار متراکم ساختن بتن در دیوارهای بلند و امثال آنها، باید در نقاط لازم در روی قالب بتنی بازشوهایی تعبیه نمود. این بازشوها باید دارای دری باشند که براحتی باز و بسته شده و کاملا آب بند باشند. پایه‌های اطمینان باید به نحوی قرار گیرند که پایداری مجموعه قالب بتن ها کاملا تأمین گردد. از اتکای پایه‌ها بر زمینهای منجمد و سست باید جداً خودداری کرد.
مقررات مربوط به ایمنی قالب بتن ها از لحاظ کارگرانی که در محل هستند, باید کاملا رعایت شوند. جدار قالب فلزی بتن باید به موادی آغشته شود که بتن پس از گرفتن به آن نچسبد و هم قالب برداری براحتی انجام شود و هم سطح بتن پس از قالب برداری خراب نشود. نوع این مواد برحسب هوای محیط و سطح مورد نیاز برای بتن, پس از قالب برداری متفاوت است. جلوگیری از چسبیدن قالب بتن به راههای زیر صورت می‌پذیرد:
(۱) استعمال مایعی که جدار قالب فلزی بتن را روغنی کند.
(۲) استعمال رزین یا روغن جلایی که پس از خشک شدن، جدار قالب بتون را لغزنده و بسیار صاف نماید.
(۳) استعمال مواد دیرگیر بر روی جدار برای جلوگیری از هیدراتاسیون لایه نازکی از بتن مجاور قالب.
(۴) استفاده از پوششهایی سخت و کاملا صاف از قبیل قالبهای فایبرگلاس و یا پلاستیکی.
روشهای فوق همچنین از جذب آب بتن توسط قالب چوبی نیز جلوگیری می‌نمایند. برای اینکه قالبها بهتر دوام کنند، باید بمجرد قالب برداری، کار تمیز کردن قالب و آغشته سازی آن انجام پذیرد. هوای گرم و خشک و یا سرد و مرطوب می‌تواند باعث خرابی قالب شود. در صورتی که آغشته کردن سطح قالب به مواد لازم، در محل نصب و بسته شدن قالب صورت پذیرد، باید مطمئن شد که این مواد روی میلگردها و سایر نقاطی که پیوستگی بتن با آنها ضروری است نمانده باشند. مواد فوق باید به نحوی باشند که بر بتن و یا بر نمایی که برای بتن لازم است، آثار نامناسبی نداشته باشند.
گرد و خاک، خاک اره، میخهای افتاده و سایر فضولاتی که ممکن است در قالب ریخته باشند، باید قبل از شروع بتن‌ریزی برداشته شوند. قالبها باید به نحوی مستقر شوند که محل کافی برای جا دادن میلگردها و بتن، کار کردن در قالب در صورت لزوم، لرزاندن بتن و نیز نظارت بر کلیه اقدامات فوق موجود باشد. نظارت بر وضع قالب در هنگام بتن‌ریزی باید دقیقاً بعمل آمده و بمجرد مشاهده اشکال در قالب دستور قطع بتن‌ریزی صادر گردد.
پس از گرفتن بتن قالب فلزی بتن باید بمجرد اینکه دیگر به آنها نیاز نباشد، برداشته شوند. این زمان به اثر قالب برداری بر خرابی بتن، مقاومت سازه‌ای و خیز بتن، مراقبت از بتن، مسائل مربوط به پرداخت و چگونگی استفاده مجدد از قالبها، بستگی دارد. در کارگاه نمونه‌هایی از بتن تهیه شده و در شرایط کارگاه نگهداری می‌شوند. طبق آئین نامه ACI زمانی می‌توان قالب بتن را برداشت که مقاومت نمونه استوانه‌ای بتن از مقادیر زیر کمتر نباشد:
(۱) بتن اعضایی که تحت تنشهای خمشی و کششی زیاد قرار نمی‌گیرند و از قالبها، بعنوان تکیه گاه قائم استفاده نشده و در صورت برداشتن قالب، به دلیل فعالیتهای ساختمانی به آنها آسیبی وارد نمی‌شود. برای مثال قسمتهای سطوح شیبدار و دیواره‌های جانبی تونلهایی که داخل سنگ کنده شده‌اند از مقاومت فشاری ۳۵ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع.
(۲) بتن اعضایی که ممکن است تحت تنشهای خمشی و کششی زیادی قرار گیرند و یا تا حدودی از قالب بعنوان تکیه گاه قائم استفاده شده و ضمناَ تنها در معرض بار مرده قرار دارند. برای مثال سطوح قائم مقاطع نازک، قسمتهای پایینی سطوح شیبدار و قسمت قوسی جدار تونلهایی که داخل سنگ کنده شده‌اند از مقاومت فشاری ۵/۵۲ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع.
(۳) بتن اعضای مشابه فوق که در معرض بار مرده و بار زنده قرار می‌گیرند. برای مثال داخل بازشوهای سدها، ستونها، دیوارهای جانبی تونلهایی که خاک مجاور به آنها نیرو وارد می‌سازد. از مقاومت فشاری ۱۰۵ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع.
(۴) بتن اعضایی که تحت تنشهای خمشی زیاد قرار گرفته و تمامی بار قائم آنها بر قالب وارد می‌آید. برای مثال سکوها و گذرگاههای بالای سطح زمین، تیرها و عرشه پلها. از مقاومت فشاری ۱۴۰ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع.
آئین نامه ایران، زمان قالب برداری را طبق شرایط و زمانهای مذکور در زیر مقرر می‌دارد: چنانچه زمان قالب برداری در طرح، تعیین نشده باشد، قالبها و پایه‌ها، نباید قبل از سپری شدن مدتهای مندرج در جدول ۱ برداشته شوند.
در استفاده از این جدول باید بخاطر داشت که:
الف- ارقام جدول فوق بر پایه شروط زیر تنظیم شده‌اند:
(۱) بتن با استفاده از سیمان پرتلند معمولی یا مقاوم به سولفات تهیه شده است.
(۲) چنانچه از بتن با سیمان زودگیر استفاده شود، ارقام جدول ۱ قابل کاهش است.
(۳) چنانچه از مواد دیرگیرکننده استفاده شود، باید ارقام فوق افزایش یابند.
(۴) در مورد قالب برداری سطوح قائم باید جهت حفظ بتن در برابر گرما یا سرمای محیط، بلافاصله پس از قالب برداری، عمل آوردن بتن به روش مقتضی صورت پذیرد.
(۵) اگر ملاحظات خاصی برای پرهیز از ترکهای زودهنگام و یا حذف آنها (خصوصاً در اعضا و قطعات با ضخامتها و در درجه حرارتهای مختلف) یا تقلیل تغییر شکلهای وارفتگی در نظر باشد، باید ارقام فوق را افزایش داد.
(۶) چنانچه کسب مقاومت بتن، با عمل آوردن تسریع شده و یا قالب‌بندی خاص، نظیر قالبهای لغزان مطرح باشد، ممکن است مقادیر فوق کاهش یابند.
(۷) روابط مندرج در ستون آخر تا هنگامی معتبر هستند که درجه حرارت محیط از ۲۵ درجه سانتیگراد، بیشتر نباشد.
(۸) چنانچه ضمن سخت شدن بتن، دمای محیط به کمتر از صفر درجه سانتیگراد تنزل نماید، باید ارقام مندرج در جدول ۱، حداقل به میزان مدت یخبندان افزایش یابند.
ب- برداشتن قالب و پایه‌ها در مدتهای کمتر از مقادیر مندرج در جدول ۱، فقط بشرط آزمایش میسر است.
(۱) در صورتی که آزمایش نمونه‌های آگاهی (نگهداری شده در کارگاه) حاکی از رسیدن مقاومت بتن به ۷۰ درصد مقاومت ۲۸ روزه مورد نظر باشد، می‌توان قالب سطوح زیرین را برداشت. برداشتن پایه‌های اطمینان در صورتی مجاز است که مقاومت بتن به مقاومت ۲۸ روزه مورد نظر رسیده باشد.
(۲) در مور قطعاتی که بار مرده آنها در مقایسه با سایر بارهایی که تحمل خواهند کرد،
قابل ملاحظه بوده و تنش حاصل از بار مرده تعیین کننده باشد، علاوه بر اینکه مقاومت بتن باید به ۷۰ درصد مقاومت ۲۸ روزه برسد، نباید از دو برابر تنش حاصل از بار مرده نیز کمتر باشد، تا بتوان به برداشتن قالب سطوح زیرین مبادرت ورزید.
قالب برداری باید توسط وسایلی انجام شود که بتن و به قالب آسیبی وارد نیاورند. برای جدا کردن قالب از بتن حتی المقدور باید بجای گوه‌های فلزی از انواع چوبی استفاده شود. گاه برای جدا کردن قالبهای بزرگ از بتن، وسایلی در قالب تعبیه شده، آب پر فشار با هوا به این وسایل نصب شده و باعث کنده شدن قالب می‌شوند. باید به جزئیات قالب برای تسهیل قالب برداری توجه ویژه مبذول گردد. قالب برداری باید بآهستگی صورت پذیرد تا بار بطور ناگهانی به بتن وارد نشود. مقاومت لازم برای قالب برداری در بالا ذکر گردید.
استفاده از پخ در گوشه‌های قالب، کار قالب برداری را تسهیل می‌نماید.
قالب برداری و برداشتن پایه‌ها باید با توجه به رفتار آتی سازه، و چنان انجام پذیرد که قطعه در هماهنگی با وظیفه آتی خود، و بتدریج تحت بار قرار گیرد. بعنوان مثال برداشتن پایه‌های تیرها باید از وسط شروع شده و به سمت تکیه گاهها ادامه یابد. یا پایه‌های زیر طره‌های بزرگ باید بتدریج از لبه آزاد برداشته شده و بطرف تکیه گاه پیش بیاید و اگر علائمی از تغییر شکل یا ترک خوردگی در آنها مشاهده شد، برداشتن
پایه‌ها متوقف شود.
در تابستان باید قالب برداری سریعا انجام شده و مراقبت از بتن شروع شود. گاه حتی قبل از برداشت کامل قالب، صفحات قالب شل شده و آب بین بتن و قالب ریخته می‌شود. در زمستان که قالبها عایق‌بندی شده‌اند، باید قالب تا مدت لازم روی بتن باقی بماند. در مواقعی که پرداخت سطح بتن از اهمیت زیادی برخوردار است، می‌توان در حالی که بتن هنوز سبز است، قالب را برداشت.
پس از برداشتن قالبها باید آنها را برای استفاده مجدد آماده ساخت. تمام میخها و وسایل اتصال باید از قالب جدا شوند و گوشه‌های شکسته تخته‌ها کنده شده و صاف شوند. قسمتهای کج شده قالبهای فلزی باید دوباره صاف شوند. سطوحی که روی آنها ملاط و یا سایر چیزهای چسبنده باقی مانده باید تمیز شوند. برای این کار در مورد قالب چوبی بهتر است از یک قطعه چوب استفاده شود. برای قالبهای فلزی از برسهایی که زیاد خشن نبوده و سطح فلز را خط نباندازند استفاده می‌شود.
رواداری‌ها در قالب بندی در صورتی که مشخصات فنی خصوصی، رواداریهایی را مشخص نکرده باشند، قالب‌بندی باید به نحوی انجام پذیرد که تفاوتهای اندازه‌های نقشه و سازه ساخته شده در محدوده رواداریهای توصیه شده توسط آئین نامه بتن آرمه ایران باشند:
رواداریهای ساختمانهای بتن آرمه معمولی
الف- انحراف از امتداد قائم:
(۱) برای لبه‌ها و سطوح ستونها، پایه پلها، در دیوارها، در نبشها و کنجها و میلیمتر در هر ۳ متر طول ولی در کل طول از ۲۵ میلیمتر بیشتر نشود.
(۲) برای گوشه نمایان ستونها، درزهای کنترل و سایر خطوط برجسته، نمایان و مهم
در هر چشمه یا حداکثر ۶ متر ۶ میلیمتر
در کل طول ۱۲ میلیمتر
ب- انحراف از سطح یا ترازهای مشخص شده در نقشه‌ها:
(۱) در سطح زیرین دالها و تیرها، سقفها، نبشها و کنجها قبل از برچیدن حائلها
در هر ۳ متر طول ۶ میلیمتر
در هر چشمه یا هر حداکثر ۶ متر طول ۹ میلیمتر
در کل طول ۱۹ میلیمتر
(۲) برای نعل درگاههای نمایان، زیرسریها، جان پناهها، شیارهای افقی و سایر خطوط
برجسته، نمایان و مهم:
در هر چشمه یا حداکثر ۶ متر طول ۶ میلیمتر
در کل طول ۱۲ میلیمتر
پ- انحراف ستونها، دیوارها و تیغه‌های جداکننده از موقعیت مشخص شده در پلان سازه:
در هر چشمه ۱۲ میلیمتر
در هر ۶ متر طول ۱۲ میلیمتر
در کل طول ۲۵ میلیمتر
ث- انحراف از اندازه و موقعیت بازشوهای واقع در کف، دیوار و غلافها میلیمتر
ج- اختلاف در ابعاد مقطع عرضی تیرها و ستونها و ضخامت دال و دیوارها
-۶ میلیمتر و ۱۲+ میلیمتر
چ- شالوده‌ها:
(۱) اختلاف اندازه‌ها در پلان ۱۲-میلیمتر و ۵۰میلیمتر
(۲) جابجایی یا خروج از مرکز:
دو درصد عرض شالوده در جهت تغییر محل، بشرطی که از ۵۰ میلیمتر بیشتر نباشد.
(۳) کاهش ضخامت شالوده ۵ درصد ضخامت مقرر شده
ح- تغییر در پله‌ها:
(۱) در یک رشته پله:
ارتفاع پله میلیمتر
کف پله میلیمتر
(۲) در رشته‌های متوالی پله‌ها
نسبت به تراز مقرر میلیمتر
نسبت به خطوط مقرر در پلان میلیمتر
رواداریهای سازه‌های ویژه
پوشش بتنی کانال:
(۱) جابجایی نسبت به راستاهای مقرر شده:
۵۰ میلیمتر روی خطوط مستیم
۱۰۰ میلیمتر روی خطوط منحنی
(۲) تفاوت تراز نسبت به تراز مقرر شده نیمرخ ۲۵ میلیمتر
(۳) کاهش ضخامت پوشش ۱۰ درصد ضخامت پوشش ، بشرطی که ضخامت متوسط طبق حجم بتن ریزی روزانه حفظ شود .
(۴) تفاوت عرض مقطع در هر ارتفاع از کانال ۵/۲ در هزار بعلاوه ۲۵ میلیمتر
(۵) تفاوت ارتفاع مقرر پوشش کانال ۵ در هزار بعلاوه ۲۵ میلیمتر
(۶) تفاوت در سطوح
کف ۶ میلیمتر در هر ۳ متر
شیبهای کناری ۱۲ میلیمتر در هر ۳ متر
سیفونها و آبروهای یکپارچه:
(۱) تفاوت محل نسبت به راستاهای مقرر شده ۲۵ میلیمتر
(۲) تفاوت تراز نسبت به تراز مقرر شده نیمرخ ۲۵ میلیمتر
(۳) تفاوت ضخامت:
در هر نقطه، بزرگترین مقدار ۶- میلیمتر با ۵/۲- درصد
در هر نقطه، بزرگترین مقدار ۱۲+ میلیمتر یا ۵+ درصد
(۴) تفاوت ابعاد داخلی ۵/۰ درصد
(۵) تفاوت در سطوح
کف ۶ میلیمتر در هر ۳ متر
شیبهای کناری ۱۲ میلیمتر در هر ۳ متر
پلها، آبروهای روگذر، ناودانیها و غیره
(۱) تفاوت محل نسبت به راستای مقرر شده ۲۵ میلیمتر
(۲) تفاوت تراز نسبت به تراز مقرر شده ۲۵ میلیمتر
(۳) تفاوت نسبت به امتداد قائم یا خطوط مایل مشخص شده در خطوط و سطح:
ستونها، پایه‌های پل، دیوارها و نبشها:
در سطوح نمایان در هر ۳ متر ۱۲ میلیمتر
در سطوح در تماس با خاک در هر ۳ متر ۲۵ میلیمتر
(۴) تفاوت نسبت به سطح افق یا ترازهای مشخص شده در نقشه برای دالها، تیرها، شیارهای افقی و پیش‌آمدگیهای نرده‌ها:
در سطوح نمایان در هر ۳ متر ۱۲ میلیمتر
در سطوح در تماس با خاک در هر ۳ متر ۲۵ میلیمتر
(۵) تفاوت ابعاد مقطع عرضی ستونها، پایه‌های پل، دالها، دیوارها، تیرها و اجرای مشابه ۶-میلیمتر و ۱۲+ میلیمتر
(۶) تفاوت در ضخامت دالهای پل ۳- میلیمتر و ۶+ میلیمتر
(۷) شالوده‌ها: مشابه شالوده ساختمانها
(۸) تفاوت در محل و ابعاد بازشوهای دالها و دیوارها ۱۲ میلیمتر
(۹) آستانه و دیوارهای جانبی دریچه‌های رادیال و درزهای آب‌بند مشابه. تفاوت نسبت به امتداد قائم یا افقی از ۳ میلیمتر در هر ۳ متر بیشتر نباشد.
سازه‌های بتن حجیم:
الف- تمام سازه‌ها:
(۱) تغییر در خطوط و حاشیه خارجی سازه، نسبت به پلان تعیین شده:
در هر ۶ متر طول ۱۲ میلیمتر
در هر ۱۲ متر طول ۱۹ میلیمتر
(۲) تغییر در اندازه‌های سازه نسبت به موقعیت تعیین شده:
در هر ۲۴ متر یا بیشتر ۳۲ میلیمتر
در سازه‌های مدفون دو برابر مقادیر فوق
(۳) تفاوت نسبت به نشانه‌ها، شیبها و منحنیهای تعیین شده، خطوط، لبه‌ها، بر ستونها، دیوارها، پایه‌ها، پشت بندها، مقاطع قوسی، درزهای شیاری قائم، کنجها، زوایا و نبشهای نمایان:
در هر ۳ متر ۱۲ میلیمتر
در هر ۶ متر ۱۹ میلیمتر
در هر ۱۲ متر ۳۲ میلیمتر
در سازه‌های مدفون دو برابر مقادیر فوق
(۴) تغییر نسبت به سطح افق و یا نسبت به ترازهای مشخص شده در نقشه، در مورد زیر تیرها و دالها، درزهای شیاری افقی و نبشها و زوایای نمایان:
در هر ۳ متر طول ۶ میلیمتر
در هر ۹ متر طول یا بیشتر ۱۲ میلیمتر
در سازه‌های مدفون دو برابر مقادیر فوق
(۵) تغییر در اندازه‌های مقطع عرضی ستونها، تیرها، پشت بندها، پایه‌های پل و اعضای مشابه ۶- میلیمتر و ۱۲+ میلیمتر
(۶) تغییر در ضخامت دالها و دیوارها و مقاطع قوسی و اعضای مشابه
۶-میلیمتر و ۱۲+ میلیمتر
ب- شالوده ستونها و دیوارها و پایه‌های پل و پشت بندها و اعضای مشابه
(۱) تغییر اندازه‌ها در پلان ۱۲-میلیمتر و ۵۰+ میلیمتر
(۲) جابجایی یا برون محوری :
۲ درصد عرض شالوده در راستای جابجایی ولی از ۵۰ میلیمتر بیشتر نباشد.
(۳) کاهش ضخامت شالوده ۵ درصد ضخامت تعیین شده
پ- زیرسری و دیوارهای کناری در دریچه‌های قطاعی و اتصالات آب‌بند مشابه
(۱) تغییر نسبت به نشانه و تراز تعیین شده از ۳ میلیمتر در هر ۳ متر بیشتر نشود
پوشش تونل و مجراهای درجا:
(۱) جابجایی نسبت به راستاهای مقرر شده و یا ترازهای مقرر شده
تونلها و مجراهای جریان آزاد آب ۲۵ میلیمتر
تونلها و مجراهای جریان سریع آب ۱۲ میلیمتر
تونلهای راه آهن ۲۵ میلیمتر
(۲) تفاوت ضخامت در هر نقطه
پوشش تونل ۰-
مجراها بزرگترین دو مقدار ۶- میلیمتر یا ۵/۲- درصد
مجراها بزرگترین دو مقدار ۱۲+ میلیمتر یا ۵+ درصد
(۳) تفاوت نسبت به ابعاد داخلی ۵/۰ درصد
انواع مصالح قالب
قالب اجزای بتنی را می‌توان از مصالح مختلفی تهیه نمود. ویژگیهای این قالبها بشرح زیر هستند:
قالب آجری
این نوع قالب برای شالوده‌ها و دیوارهای حائل مجاور خاک مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای اجرا، بسته به ارتفاع بتن در قالب و نیز نیروهای وارده، یک دیوار ۱۱ یا ۲۲ سانتیمتری احداث می‌شود. برای جلوگیری از کرمو شدن بتن و مکیده شدن آب آن توسط آجر قبل از بتن‌ریزی، آجرها آب پاشی می‌شوند. جلوگیری کردن از تجمع آب در کف قالب ضروری است. برای جلوگیری از خرابی بتن، همچنین می‌توان قالب آجری را قیروگونی کرد.
بهای تمام شده این قالبها کم و تغییر شکل آنها ناچیز است. ضخامت دیوار به ضخامت شالوده یا دیوار حائل افزوده شده و ضمنا دیوار آجری، تا حدودی بتن را در مقابل عوامل محیطی حفاظت می‌نماید. با توجه به اینکه قالب آجری باز نمی‌شود، عیوب احتمالی بتن دیده نخواهند شد و به همین دلیل باید به بتن‌ریزی و جا دادن بتن توجه ویژه‌ای مبذول داشت.
قالب چوبی
این مصالح برای تمام کارهای قالب‌بندی از درست کردن قاب قالب تا جدار آن و پایه‌های اطمینان مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای درست کردن قالب از قطعات الوار، تخته و تخته چندلا استفاده می‌شود. برای اتصال قطعات به یکدیگر میخ و پیچ بکار گرفته می‌شوند. انواع قالبهای چوبی عبارتند از:
قالب خام، که بدون رنده کردن سطح آن، مورد استفاده قرار می‌گیرد. بهتر است سطح این قالب حتی المقدور صاف باشد.
قالب رنده شده، برای سطوحی که صافی و زیبایی آنها مدنظر است مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قالب ممتاز، که پس از رنده شدن، درزهای آن بتونه شده و سپس سمباده می‌شوند.
توجه به درزها جهت جلوگیری از بیرون زدن شیره بتن ضروری است. در این رابطه باید درزها به یکی از وسایل زیر آب‌بندی شوند:
(۱) استفاده از نوار اسفنجی، (۲) میخ کردن نوار فلزی یا مقوایی در روی درز قالب و (۳) پوشاندن سطح داخلی قالب با آهن سفید یا ورقه‌های فایبرگلاس. پوشاندن سطح قالب با آهن سفید باعث می‌شود که سطح بتن به دلیل ماندن ذرات ریز آب بین بتن و قالب، مک دار شود. این امر هر چند به مقاومت بتن لطمه‌ای نمی‌زند ولی برای سازه‌هایی از قبیل سیلوی گندم که این فرورفتگیهای کوچک بهترین محل برای لانه کردن آفات گیاهی هستند، می‌تواند بسیار مضر باشد.
هنگام استفاده از قالبهای چوبی باید فضاهای لازم برای فعالیتهای مختلفی در نظر گرفته شوند. از جمله:
(۱) محل آماده کردن قالبها و انجام نجاری، برش، میخ زنی و غیره، (۲) محل انبار کردن قالبها، (۳) تعمیرگاه قالبهای مستعمل برای تعمیر و بازسازی قالبها و (۴) محل قالبهایی که از حیز انتفاع افتاده و باید دور ریخته شوند. سه محل اول باید حتما سرپوشیده بوده و از نزولات جوی در امان باشند. علامت گذاری قالبها برای شناخت قالب و تعداد دفعاتی که قالبها مورد استفاده قرار گرفته‌اند، ضروری است
قالب فولادی
در مواردی که حجم کار زیاد و تنوع سطوح و ابعاد کم باشد، استفاده از قالبهای فولادی کاملاً بصرفه خواهد بود. بهای اولیه این قالبها نسبتاً زیاد است ولی عمر زیاد آنها این مسئله را توجیه می‌نماید. برای ساخت دیوارهای بتنی، سدهای بتنی، پوشش بتنی کانالها و تونلها و نیز ساخت اجزای پیش ساخته با استفاده از قطعات نیمرخهای استاندارد و نیز ورقها و برش، شکل دادن و جوشکاری آنها قالب را تهیه و کار را به انجام می‌رسانند.
قالبهای فولادی، نسبتاً ریژید و مقاوم بوده و به دلیل امکان استفاده از اتصالات خاص می‌توان بسهولت و با سرعت آنها را برپا داشته و از هم جدا کرد. سطح بتن در تماس با قالب فولادی، بشرط آنکه پس از باز کردن قالب، پرداخت مناسبی صورت گرفته از مک‌دار شدن سطح جلوگیری شود، کاملا صاف است. در هوای سرد و گرم باید این قالب حتی المقدور عایق شده و از تغییرات حرارتی در آن جلوگیری شود. وجود فضاهای زیر در کارگاه، در صورتی که قالب در کارگاه ساخته شود، ضروری است:
(۱) محل ساخت شامل عملیات برش، خمکاری، جوشکاری، (۲) محل انبار کردن قالبهای مورد استفاده، (۳) محل تمیز کردن و زنگ زدایی قالبها و (۴) محل انجام تعمیرات اساسی.
قالب آلومینیومی
آلومینیوم به دلیل سبکی و سهولت حمل روز به روز کاربرد بیشتری در ساخت قالب بدست می‌آورد. همچنین هزینه کار بر روی آلومینیوم برای دستیابی به یک مقطع، نسبت به هزینه مربوطه برای همین کار در مورد فولاد، کمتر است. آلومینیوم خالص فلز نرمی بوده و ممکن است بسهولت سائیده و خراب شود. به همین دلیل بهتر است از آلیاژهای آلومینیوم که حداقل دارای سختی برینل ۱۵۰ باشند، برای تهیه قالب استفاده شود.
قالب فایبر گلاس
برای استفاده از این قالبها باید هزینه اولیه نسبتاً زیادی را برای درست کردن قالب فولادی لازم، متقبل شد ولی هزینه خود مصالح فایبرگلاس که شکل قالب را به خود می‌گیرند نسبتاً کم بوده در صورت ساخت تعداد زیادی صفحه فایبرگلاس هزینه سرشکن می‌گردد. با قالبهای فایبرگلاس می‌توان به شکلهای زیبایی برای نمای بتنی دست یافت (شکل ۳). از آنجا که بتن‌ریزی و لرزاندن بتن، حرارت ناشی از عمل آبگیری سیمان و بستن و باز کردن قالب، به آن نیروهایی وارد می‌آورند، بهتر است از آغاز قالب نسبتاً مناسبی تهیه شود. قالبی که وزن بیشتری داشته باشد، معمولاً کیفیت بهتری دارد.
کلافها و سایر وسایل قالب‌بندی
کلافها به منظور نگهداری قالب در مقابل نیروهای ناشی از بتن‌ریزی بکار می‌روند. نصب کلافها و در راستا قرار دادن جدار قالب قسمت مهمی از هزینه قالب‌بندی را تشکیل می‌دهند و به همین منظور در تهیه کلافها و اتصالات آنها باید دقت کافی مبذول گردد. کلافها باید در مقابل نیروهای وارده بخوبی مقاومت نمایند. معمولاً ضریب اطمینانی بین ۵/۱ تا ۵/۲ در مورد مقاومت نهایی کلاف اعمال می‌شود. برخی کلافها به منظور حفظ فاصله دو جدار مقابل هم قالب نیز بکار می‌روند.
می‌توان کلافها را از قطعات میلگرد کارگاه تهیه کرد و یا بصورت ساخته شده از کارخانه خرید. هر چند هزینه تهیه مورد اخیر بیشتر است ولی در عوض هزینه نیروی کاری آن کمتر است.
برای نگهداری کلافها در جای خود از وسایل مختلفی از مهره و واشر گرفته تا گیره‌های کلاف استفاده می‌شود. نوارهای لاستیکی یا فلزی و یا … برای آب‌بندی درزها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اقتصاد قالب‌بندی
هزینه‌های قالب‌بندی در یک کار بتنی گاه ممکن است از بهای بتن یا میلگردها و یا حتی بهای مجموع این دو مصالح بیشتر شوند. به همین دلیل رعایت نکاتی که ممکن است بدون کاستن از کیفیت کار بهای قالب‌بندی را کاهش دهند، ضروری است. صرفه جویی در قالب‌بندی، تنها با در نظر گرفتن ظرایف کار در طراحی، انتخاب مناسب مصالح قالب، دقت در طرح اتصالات و چگونگی برپاداری و باز کردن قالبها، مراقبت از قالبها در بین دو استفاده متوالی و نیز استفاده هر چه بیشتر از قالبها، امکان‌پذیر است.
تأثیر طراحی سازه بر بهای قالب‌بندی
مهندس معمار و مهندس سازه می‌توانند با همکاری یکدیگر از هزینه‌های احداث بنا بکاهند:
(۱) طرح معماری و سازه‌ای باید همزمان انجام شود تا بدون چشم پوشی از نیازهای معماری و سازه‌ای حداکثر صرفه جویی در قالب انجام شود.
(۲) در حین طرح سازه، روشهای برپا داشتن قالب و برداشتن آن و نیز مصالح قالب مدنظر قرار گیرد.
(۳) حتی المقدور ابعاد ستونها از پایین تا بالای سازه تغییر نکنند و در صورت لزوم هر چند طبقه تغییر نمایند تا بتوان قالب ستونها را برای چندین طبقه مورد استفاده قرار داد.
(۴) فواصل ستونها از یکدیگر، حتی المقدور یکسان انتخاب شوند.
(۵) عرض تیر و ستون حتی المقدور یکسان انتخاب شوند تا قالب‌بندی در محل برخورد تیر و ستون تسهیل شود.
(۶) در هر طبقه از تیرهایی با ارتفاع یکسان استفاده شود.
باید به این امر توجه داشت که سازه برای عملکرد خاصی احداث می‌گردد و به همین دلیل صرفه جویی در قالب‌بندی، نسبت به بسیاری موارد از جمله تأمین اندازه‌هایی که نیازهای عملکرد مورد نظر در ساختمان را ارضا نمایند از اهمیت کمتری برخوردار است.
تأثیر ساخت، برپا داشتن، قطعه‌بندی و قالب برداری بر بهای قالب‌بندی
بهای قالب‌بندی شامل سه عامل مصالح، نیروی انسانی و تجهیزات لازم برای حمل و سرهم کردن قالبهاست. بنابراین باید تدابیری اتخاذ گردند که مجموع این سه عامل کمترین هزینه‌ها را در برداشته باشند:
(۱) طرح قالب باید بصورتی باشد که دستیابی به مقاومت لازم با حداقل مصالح میسر شود.
(۲) هنگام طرح قالبها باید به جزئیات قطعات و اجزای آن نیز توجه شود.
(۳) در انتخاب چوب، باید کمترین مرغوبیتی که نیازهای مقاومت، سختی و شرایط سطحی را تأمین می‌نمایند، در نظر گرفته شود.
(۴) بجای قطعات تخته، از ورقهای تخته چند لا برای پوشش دالها استفاده شود تا هزینه برپاداری، کاهش یابد.
(۵) از روشهای استاندارد ساخت، برپاداری و قطعه‌بندی قالبها استفاده شود تا نجار و قالب بند با فراگیری آنها سرعت و کارایی بیشتری بیابند.
(۶) عمر قالب باید با پاک کردن، روغن زدن، تعمیر و نگهداری آن در مکان مناسب و بطور صحیح افزایش یابد.
تأثیر زمان قالب برداری بر قیمت قالب‌بندی
هر چه قالب بتن سریعتر برداشته شود، هم کمتر در معرض شرایط محیطی نامناسب قرار می‌گیرند و هم استفاده مجدد از آنها در محل دیگر سریعتر صورت می‌پذیرد. بنابراین باید بمجرد آنکه بتن به مقاومت کافی دست یافت، قالبها برداشته شوند. زمان قالب برداری به نوع عضو بتنی، نیروهای وارده، نوع سیمان و مراقبت بعمل آمده از بتن بستگی دارد.